Mephisto, Klaus Mann’ın aynı adlı romanından uyarlanmış 1981 yapımı filmdir. István Szabó’nun yönettiği filmin başrol oyuncusu Klaus Maria Brandauer’dir. Mephisto Batı Almanya-Macaristan-Avusturya ortak yapımıdır.
Klaus Maria Brandauer, ruhunu Şeytan’a, bu durumda Nazizm’e satan bir aktör hakkındaki hikayede tüm yeteneklerini ortaya koyuyor.
Hofgen’in karakteri, Üçüncü Reich’ın yükselişiyle yıldızı yükselen ve Goering’in (filmdeki General’in karakteri) gözdesi bir aktör olan gerçek hayattaki Gustav Grundens’e dayanmaktadır. Gustaf Gründgens, romanın yazarı Klaus Mann’ın eski kayınbiraderiydi. Roman 2000 yılına kadar Almanya’da yasaklandı.
Film boyunca bir kez bile “Hitler” adı geçmiyor veya Adolf Hitler’in görüntüsü gösterilmiyor. Benzer şekilde, aktör Rolf Hoppe’un karakteri, açıkça Hermann Göring’i canlandırmasına rağmen, asla adıyla anılmaz, yalnızca “general” unvanıyla anılır. Göring, Üçüncü Reich sırasında Hitler’in bir sonraki komutanı olduğu için özellikle onun için yapılmış bir ünvana sahip idi. Filmde Nazi selamı da hiç görülmez.
Film, Roger Ebert’in “Harika Filmler” listesinde yer alıyor.
Macaristan’ın 1982’de Yabancı Dilde En İyi Film dalında Oscar adayı olan film bu ödülü de kazanmıştı.

BU BÖLÜM SPOİLER İÇERMEKTEDİR

Bireyin davranışları üzerinde etkili olan kitle psikolojisini ve dönemin ruhunu, sinemasal anlayışıyla bütünleştiren yönetmen István Szabó’nun Mefisto – Mephisto’su bu konuda önemli bir örnek olarak karşımıza çıkar. Genel itibarıyla, Klaus Maria Brandauer’in canlandırdığı tiyatro oyuncusu Hendrik Hoefgen’in Nazilerin iktidara gelmesiyle birlikte, Nazi kurumlarıyla ve yeni toplumsal formasyonla yaşadığı tatlı sert ilişki filmin temelini oluşturuyor diyebiliriz. Hitler, iktidarı eline geçirdikten sonra yoğun bir toplumsal dönüşüm süreci başlatır. Dünyayı savaşa sürükleyen bu sürecin perde arkasına, yani Hitler’in yarattığı tarihsel duruma baktığımızda ise aydınlarla farklı bir ilişkisellik içinde olduğunu söyleyebiliriz. Hendrik Hoefgen’in hikâyenin ilk bölümünde yaşadığı kırılma ve ardından sürekli hâle gelen karakter değişimi de bu durumu açıkça simgeler. Aydının tarihsel ve günlük görevleri arasında belki de en önemlisi ikisi arasındaki bağlantıyı doğru kurmak olmalıdır. Hoefgen’in yaşadığı kırılma ise bu bağlantıyı idealist bir perspektifle okumasıyla gerçekleşir. Klaus Mann’ın aynı adlı romanından uyarlanan eserde, canlandırılan oyunun neden Faust olduğu ve karakterin de bu bağlamda neden Mephisto olduğu noktasına gelecek olursak; Mephisto literatürde ya da dinsel öğretilerde alışılageldik “şeytan” kavramından daha farklı bir şeytandır. Faust’da olduğu gibi, filmin 75.dakikasındaki tiyatro sahnesinde de Mephisto kendisini şöyle tanıtır;

“Söyle bakalım kimsin sen?”
“O gücün bir parçasıyım, hep kötülüğü isteyip iyiliği yaratan.”
“Nedir bunun taşıdığı anlam?”
“Ben o ruhum sürekli yadsıyan. Ve haklıyımdır bunda, çünkü oluşan her şey yok olmayı hak eder. Bu yüzden daha iyi olurdu olmasaydı hiçbir şey, sizin günah sayıp yok saydıklarınızı yok etmenizden gelir tüm gücüm.”

Mephisto, kendisini Faust’a tanıtırken; aslında insan eylemlerinden ortaya çıkan bir şeytan olduğunu gösterir. Nazilerin iktidara gelişi de, baskı altında tiyatro yapmakta zorlanan Höfgen’i canlandırdığı Mephisto ile anlaşma yapmaya iter. Höfgen artık yoktur ve 75.dakikadan itibaren Mephisto denen şeytanı izlemeye başlarız. Sıkı bir devrimci ve sosyalist olmasına rağmen, modernist kimliğinden arta kalan tiyatro sevdasını sürdürebilmek adına nazilerle iş birliğindedir artık. Olan biten her şeyi görmezden geldiği gibi, “Varsın dünya çirkinliğe sürüklensin, tiyatro onu da aydınlatacaktır. Tiyatro ile evliyim ben.” diyerek; sanatın felsefesine de ihanet eder artık. Oysa sanat, sanatçının içinde bulunduğu her koşula rağmen kendisini ifade edebildiğini gösteren çılgın bir eylemdir.

Filmin son 20 dakikasında ise; Mephisto artık Hamlet’e evrilir. Höfgen, canlandırdığı her karakterle yeni bir kimlik kazanmaktadır adeta. Devlet tiyatrolarının müdür olan Höfgen, iktidarın da çok sevdiği ve ayakta alkışladığı Hamlet oyununun öncesi verdiği eğitimde, öğrencilerine şunları söyler.

“Hamlet, eylemsizlikle fikir arasında kalan çatışmadan doğmuştur.”
Filmin son sahnesinde ise, Nazi generalinin üzerine spot ışıklarını tuttuğu ve onu alay konusu yaptığı sahnede Höfgen şunu söyler;

“Neler oluyor, ben sadece bir oyuncuyum.”

Höfgen aslında bir tiyatro oyuncusu değildir artık. O ideallerinden vazgeçmemek uğruna, kimliğini değiştirmiş ve alter egosu olan Mephisto ile anlaşma yapmış bir Faust’dur. Yok oluşu da yine Mephisto gibi olacaktır.