AL MASSİR/THE DESTİNY (KADER)
YUSUF ŞAHİN, 1997
MISIR/FRANSA YAPIMI
İBN RÜŞD

https://ugurfilm9.com/al-massir/ (videosu)
Endülüs Devletinin Muvahhidler Dönemi (1147-1248) devlet başkanlarından Mansur dönemine tekabül eden olaylar zinciri içerisinde, hem cahillikle, hem de din sömürüsüyle savaş veren, İbn Rüşd’ü(1126-1198) odağına alan film, genel hatlarıyla Ortaçağ Avrupası’ndan başlamak üzere, Endülüs, o dönem İslam düşünürleri arasındaki temel tartışmalar, Endülüs’ün siyasi yapısı, felsefe-din tartışması gibi bir çok konuya değinmektedir. Bir Hristiyan bilginin İbn Rüşd’ün kitaplarını tercüme ettiği için yakıldığı bir ortamda ilimle tanışmak isteyen Hristiyan bir genç İspanya’nın Müslüman tarafına, Endülüs’e İbn Rüşd’ün yanına geçer.
Burada, kadınlı, erkekli, şen şakrak sofralar karşılar onu. Kadınların sözünün alabildiğine geçtiği Rüşd’ün evinde, diğer genç öğrencilerle beraber ders görmeye başlar. Film bu gencin yanı sıra, daha çok İbn Rüşd’ün kendisi, çocukları, öğrencisi olan halife oğlu, bunların yanı sıra halife ve başka karakterler eşliğinde Endülüs’ün kültürel ve siyasi ortamı üzerine yoğunlaşır.
Filmde halifenin ve iki oğlunun yaşadığı ve yaşattığı hadiseler ele alınmıştır. Halifenin küçük oğlu Abdullah’ın yaşadığı değişimler üzerinden İbn Rüşd’le kesişen hayat hikayesi filmin ana konusunu oluşturur. Abdullah’ın önceleri dansı sevmesi, dans ritimlerinin ruhunu arındırdığını düşünmesi, ardından zikir halkalarındaki ritimlerde de aynı mutluluğu yakalaması ile başlayan keskin dönüşü, etrafındaki insanlarda farklı tepkiler oluşmasına sebep olmuştur. Abdullah’ın hem tasavvufi, hem batınî hem de selefî özellikler arzeden bir cemaate dahil olmasıyla değişen hayatına İbn Rüşd’ün müdahalesi neticesinde, hayatı normale döner. Bu süreç dahilinde baba halife Mansur da çevresinde dönen dolaplardan haberdar olmaya başlar, önceleri yanındaki din adamlarının yönlendirmesiyle İbn Rüşd aleyhine hareket ederken, sonrasında yanındakilerin gerçek hain olduklarını fark ettikten sonra her ne kadar İbn Rüşd’ün kitaplarını yaktırsa da hatasından döner ve şehri terk etmeye hazırlanan İbn Rüşd’ü fikrinden vazgeçirtir.
Hem cahillikle, hem de din sömürüsüyle savaş veren, İslam tarihinin en önemli reformcu bilginlerinden İbn Rüşd’ü odağına alan film, genel hatlarıyla Ortaçağ Avrupası’ndan başlamak üzere, Endülüs, o dönem İslam düşünürleri arasındaki temel tartışmalar, Endülüs’ün siyasi yapısı, felsefe-din tartışması gibi bir çok konuya değinmektedir. Bir Hristiyan bilginin İbn Rüşd’ün kitaplarını tercüme ettiği için yakıldığı bir ortamda ilimle tanışmak isteyen Hristiyan bir genç İspanya’nın Müslüman tarafına, Endülüs’e geçiyor. İbn Rüşd’ün yanına…

Burada, kadınlı, erkekli, şen şakrak sofralar karşılıyor onu. Kadınların sözünün alabildiğine geçtiği İbn Rüşd’ün evinde, diğer genç öğrencilerle beraber ders görmeye başlıyor. Film bu gencin yanı sıra, daha çok İbn Rüşd’ün kendisi, çocukları, öğrencisi olan halife oğlu, bunların yanı sıra halife ve başka karakterler eşliğinde Endülüs’ün kültürel ve siyasi ortamı üzerine yoğunlaşıyor.
Filme diri diri bir insanı yakma olayıyla girilir. İbn-i Rüşd’ün öğretisi, Ortodoks Müslümanlık ile Hristiyanlıkça yasaklanmıştır. Engizisyon mahkemesi kafir gördükleri Gerard Breuil’ın yazdıklarının ve kendisinin yakılmasını emreder. Çünkü Allahın yolundan sapmıştır, sebebi de kendi anlayışlarına göre kafir İbn Rüşd’ün kitaplarını tercüme etmiş olmasıdır. Buradan konu bir anda bir çingene kızıyla halife Mansur’un oğlu Abdullah’ın aşkına döner. Dans sevdalısı beri genç olan Abdullah, dönemin meşhur şarkıcısı Mervan’ın kızına aşık olmuştur. Fakat Selefî anlayış mensubu insanlar tarafından Mervan öldürülmek istenir, öldürülme teşebbüsü sırasında halifenin büyük oğlu Nasır tarafından kurtarılır, İbn Rüşd’ün tedavisiyle yarası iyileşir fakat Selefîlerin şarkı düşmanlığı bitmez, tekrar Mervan’ı öldürme yolları ararlar. Bu arada halifenin küçük oğlu Abdullah’ı kendi yanlarına çeken Selefîlerin elinden Abdullah’ı Mervan canını riske atarak kurtarınca, Selefîler Mervan’ı takipleri sonucunda bir gece öldürürler. Abdullah evine dönmüş olmasına rağmen gerek babasına, gerekse sevdiği kız ve ailesine Allah’ın ayetleri üzerinden saldırıya geçer. Sevgilisinin annesinin dans etmesine karşı çıkar. “Dansı Cehennemde yaparsınız” diyen halifenin oğluna kızın annesi, “sen de dünyayı cehenneme çevirmişsin” diye cevap verir.
Ayetleri katı bir şekilde kullanan Abdullah’ı İbn Rüşd, aklî metotlarla ikna eder. Akıl ve nakil arasındaki ilişkiyi çok güzel bir şekilde izah eder. Bunu şu sözlerle anlatır:
“Hikmet fakihleri “fıkhî kıyas” diye isimlendirilen tefekkür ve istinbata yöneltir. Şeriat filozofları “aklî kıyas” diye isimlendirilen tefekkür ve istinbata yöneltir. Şeriatın araştırma konusu akıldır, hikmetinki ise fıkıhtır. Şunu kesin olarak diyebiliriz ki: Burhana götüren ve şeriatın zahiriyle çelişen her şey tevile açıktır.Hiç bir mümin bu konuda şüphe etmez, kuşkuya kapılmaz. Hikmet Şeriat’ın eşi, rızanın kardeşidir. İkisi arasındaki düşmanlık; buğz, kin ve art niyetten ileri gelir,” der.
İbn Rüşd, Abdullah’ın karşıtı olan bazı gençlerin de dini cahillik sandıklarını, yetişkinlerin de cahilliği din sandıklarını ve nerde olursak olalım ilmin ana vatanımız olduğunu, cehaletin ise yabancı bir yer olduğunu belirtir. Yüce olmak isteyenin, başkaları için bir şeyler yaparak bunu deneyebileceklerini söyler.
İbn Rüşd zaman zaman da halifeyle ters düşer, kendi üzerinde kurulmaya çalışılan baskıyı kırmak için mücadele eder. “Ey Halife Mansur, bu gün halkın çocuklarının başına musibet geldi, yarın senin çocuklarının başına gelir, unutma ki halkın de senin çocuklarındır, halife kanunların üstünde değildir, senin yaptıklarının da hesabı sorulur,” diyerek, çocukların idamıyla İslam’dan neşet etmiş kültürlerinin tehlike altına girmiş olduğunu belirtir.
İbn Rüşd kendi hükmü olan 5 yıl hapis cezası uygulanmayıp da çocuklar idam edilince istifa etmek ister, arkadaşları: Halife Mansur sana kütüphane kurdu, Aristo’yu şerh ettirdi, istifa edemezsin derler. İbn Rüşd karar vermekte zorlanır, en sonunda istifadan vazgeçer.
İbn Rüşd’ün en büyük düşmanı devletin dini işlerden sorumlu başkanı Raid’dir. Raid dini hem kendi ikbali için hem de devletin Hristiyan düşmanlarının lehine olacak şekilde kullanan bir kişidir. İbn Rüşd’ü ve eserlerini yok etmek için elinden geleni yapar. Önce İbn Rüşd’ün evini ve kütüphanesini yakar ama öğrencilerinin ana nüshaları saklamasıyla eserler tekrar kazandırılır. Bu defa da şehir meydanında bütün kitaplarının yakılması için halifeyi ikna eder ve yakılır. Fakat halifenin büyük oğlu birer nüshasını Mısır’a götürüp Razi’ye teslim eder. Bu şekliyle eserlerin günümüze kadar gelmesi sağlanmış olur.
The Destiny (Kader) filmi, 1997 yılında Cannes Film Festivalinde ilk kez yarışma dışı kategorisinde gösterime girmiştir. Filmde, İbn-i Rüşd’ün bilgiye, bilime ve kitaplara olan tutkusunu ortaya koyan en anlamlı sözü ise şu cümleyle son bulur:
“Fikirlerin kanatları vardır. Kimse fikirlerin insanlara ulaşmasına engel olamaz”